رمضان؛ فرصت همدلی و گذشت

ماه رمضان، علاوه بر اینکه فرصتی برای عبادت است، فرصتی برای بازشناسی معرفت انسانی هم هست تا انسان با خلوت درون خودش و با خدای خودش، بتواند ذاتش را از هرگونه حسادت، کینه و غرور خالی کرده و با دلی صاف، به ستایش معبود بپردازد. بخشی از این تصفیه درونی، گذشت از افراد و سازش با افرادی است که عداوت دنیایی نسبت به آن‌ها می‌تواند به مانعی برای رشد انسانی بدل شود.

• اهمیت صلح و سازش در قرآن کریم
در قرآن کریم صلح و سازش به عنوان یکی از نعمت‌های بزرگ پروردگارهستی شمرده شده است؛ چنانکه در آیه ۱۰۳ سوره مبارکه بقره در این رابطه آمده است: «همگى به ریسمان خدا چنگ بزنید و پراکنده نشوید و نعمت ‏خدا را بر خود یاد کنید آن‌گاه که دشمنان [یکدیگر]بودید، پس میان دل‌هاى شما الفت انداخت تا به لطف او برادران هم شدید و بر کنار پرتگاه آتش بودید که شما را از آن رهانید؛ این‌گونه خداوند، نشانه‏‌هاى خود را براى شما روشن مى‏‌کند باشد که شما راه یابید.»
مفسران، شأن نزول این آیه را درخصوص اختلاف بین قبیله‌های اوس و خزرج ذکر کرده‌اند که حدود ۱۲۰ سال با هم در نزاع بودند و شدت خصومت و درگیری بین آنان به‌حدی رسیده بود که پروردگار متعال در آیه ۶۳ سوره انفال به پیامبرش می‌فرماید: «اگر تمام دارائی‌های روی زمین را هزینه می‌کردی، این امکان را پیدا نمی‌کردی که بین دل‌های این دو طایفه دوستی برقرارکنی و این خداوند بود که میان این دو طایفه دوستی را ایجاد کرد».
در این شرایط، ماه رمضان که ماه انس و اُلفت با قرآن کریم است، می‌تواند آغازی برای تمرین صلح و گذشت در کینه‌ها و درگیری‌های کوچک و بزرگ باشد.

• اهمیت گذشت و مصالحه در جامعه امروز
یکی از موضوعاتی که در سال‌های اخیر مورد توجه دستگاه‌های انتظامی و قضایی و حتی شورا‌های محلی قرار گرفته است، ایجاد صلح و سازش بین افراد، قبیله‌ها و گروه‌های مختلفی است که به دلایل گوناگون ممکن است با یکدیگر دچار اختلاف و دعوی شده و این اختلاف گاهی تا سال‌ها نیز ادامه دارد.
برای نمونه، صلح و سازش بین سه قبیله در استان هرمزگان که بیش از ۷۵ سال با یکدیگر اختلاف داشتند و این اختلاف به قتل ۱۴ نفر نیز منجر شده بود، با تلاش دادگستری، ریش‌سفیدان محلی و رسانه‌ها، به ثمر نشست و این اختلاف در همین ماه رمضان به پایان رسید. نمونه‌هایی از این دست صلح و سازش میان قبایل و دسته‌ها در سال‌های اخیر به وفور دیده شده و از قتل و نزاع‌های بسیاری توانسته پیشگیری کند.
آمار‌های دستگاه قضایی از ورود سالانه حدود ۹ میلیون پرونده اختلاف و شکایت به دادگاه‌ها و دادسرا‌ها حکایت دارد؛ اختلافاتی که اگرچه بسیاری از آن‌ها کلان و غیرقابل اغماض است، اما بخش زیادی از این دعاوی و اختلافات هم با اندکی گذشت و سازش و تفاهم، قابل رفع است. برای نمونه دعاوی مالی با خواسته‌هایی کمتر از ۲۰ میلیون تومان یا جرایمی که بیشتر از جنبه عمومی، جنبه‌های شخصی دارند و نیز بسیاری از تصادفات رانندگی یا خسارت‌های جزئی که به دعوی کشیده می‌شود، به راحتی قابل حل در مراحل ابتدایی است و می‌تواند از تشکیل چند پرونده قضایی جدید و اشتغال بی‌حاصل برای دستگاه قضایی پیشگیری کند.
به گفته هادی صادقی رئیس مرکز شورا‌های حل اختلاف قوه قضائیه، از سال گذشته و با اجرای دستورالعمل رئیس قوه قضاییه در خصوص صلح و سازش، بخش زیادی از پرونده‌ها، پیش از طرح در دادگاه به شورای حل اختلاف ارجاع می‌شود تا ابتدا تلاش شود، بین اصحاب دعوی صلح و سازش شود و اگر تلاش‌ها نتیجه نداد، آنگاه به پرونده در مرجع قضایی رسیدگی شود. صادقی می‌گوید که این اقدام موجب شده تا ۳۲ درصد پرونده‌های حقوقی که به شورای حل اختلاف ارجاع می‌شود، در نهایت با صلح و سازش در همان مرحله شورا، ختم به خیر شود و از ادامه رسیدگی در دادگاه صرف نظر شود.

• اهمیت صلح در دعاوی خانوادگی
یکی از مسائلی که صلح و سازش و رفع اختلاف در آن مورد تأکید قرار گرفته، تلاش برای حل و فصل دعاوی خانوادگی است. همانطور که در قرآن کریم نیز آمده است، در دعاوی خانوادگی ابتدا باید داورانی از طرف زوج و زوجه انتخاب شوند و این داوران نیز تمامی تلاش خود را برای حل و فصل دعوی به کار گیرند.
آمار‌ها نشان می‌دهد سالانه بیش از نیم میلیون پرونده خانوادگی در دادگاه‌های خانواده طرح می‌شود که بسیاری از این دعاوی، ریشه در اختلافات جزئی دارد که با مشاوره، راهنمایی و اندکی مداخله قابل حل است. برای نمونه، تنها در یک پرونده دعوای خانوادگی، بیش از ۳۰ مورد شکایت از سوی زوج و زوجه علیه یکدیگر در دادگاه خانواده طرح شده بود که همین مسئله موجب شده بود، تمامی اوقات یک شعبه دادگاه تنها به رسیدگی به دعاوی یک زن و شوهر اختصاص یابد! در حالی که در نهایت با میانجی‌گری و مشاوره، این دعوی به پایان رسید و تمام پرونده‌ها نیز مختومه شد.
اگر در چنین پرونده‌هایی از ابتدا، فرآیند صلح و سازش در دستور کار قرار گیرد، بدون شک، کار به اینجا نرسیده و در همان مراحل اولیه، می‌تواند مشکلات برطرف شود.

• تمرین صلح و سازش؛ وظیفه همگانی
اگرچه نتیجه دعاوی به مراجع انتظامی و قضایی کشیده می‌شود و همگان از این دستگاه‌ها انتظار دارند تا بین مردم صلح و سازش برقرار کنند، اما واقعیت این است که نقش دستگاه‌های فرهنگی و رسانه‌ای بسیار مهمتر از دستگاه‌های انتظامی و قضایی است.
اگر فرهنگ صلح و سازش به عنوان یک فرهنگ عمومی در جامعه نهادینه شود، نهاد‌های اجتماعی، محله‌ای و فرهنگی می‌توانند پیش از بروز اختلاف، به میانجی‌گری بین افراد پرداخته و مانع از رشد و ریشه‌دار شدن این اختلافات شوند. البته لازم است که قوانین و مقررات هم تدابیری برای پیدایش و رشد نهاد‌های اجتماعی میانجی‌گر فراهم کنند.